ORTA ASYA RUSYA’NIN YÖRÜNGESİNDEN ÇIKIYOR
Nurbek Savitahunov,
BISHKEK, Kırgızistan
Analistler Moscow Times’a verdiği demeçte, Ukrayna’daki savaşın Moskova’nın siyasi, askeri ve ekonomik hakimiyetini giderek daha fazla zorlamasıyla Rusya’nın, Orta Asya’daki eski Sovyet ülkeleri üzerindeki etkisini kaybettiğini söylüyor.
Carnegie Uluslararası Barış Vakfı’ndan Rusya’nın Orta Asya ile ilişkileri konusunda uzman olan Paul Stronski, “Kremlin, vekilleri ve yerel Orta Asya seçkinleri arasında artan bir sürtüşme var” dedi.
Uzmanlara göre Orta Asya yetkilileri, Moskova’nın eski bir Sovyet ülkesine saldırmasının emsal teşkil etmesinden endişe duymakla kalmıyor, aynı zamanda Rusya’nın azalan etkisini ekonomilerini yeniden yönlendirmek için kullanıyorlar.
Rusya’nın azalan rolü, Başkan Vladimir Putin’in görünüşe göre Hintli ve Çinli liderler tarafından azarlandığı ve Kırgız Devlet Başkanı Sadir Japarov da dahil olmak üzere devlet başkanları tarafından bekletildiği Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (SCO) geçen hafta Özbekistan’daki toplantısında sergilendi.
Ancak Stronski’ye göre Moskova’ya karşı yeni bir iddialılık aylardır sergileniyor.
En çarpıcı örneklerden biri de, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassım-Jomart Tokayev’in, Haziran ayında Putin ile St. Petersburg Ekonomik Forumu’nda sahneye çıktığında, Rusya’nın doğu Ukrayna’daki Moskova yanlısı ayrılıkçıları tanıma çağrılarını reddetmesiydi.
Yine geçen ay, Tokayev’in Özbek mevkidaşı Shavkat Mirziyoyev, Sovyet baskılarını açıkça kınadı.
Stronski, “Yerel Orta Asya elitleri, Ukrayna örneğinden rahatsız” dedi.
Belki de en önemlisi, Moskova bu ayın başlarında Kırgızistan ve Tacikistan arasında 100’den fazla kişinin ölümüne ve tankların, havacılığın ve topçu ateşinin dahil olduğu bir şiddet alevlenmesinde bariz bir şekilde yoktu.
Stronski gibi uzmanlar, Moskova tüm kaynaklarını Ukrayna’ya adadığı için Rusya’nın ilgisizliğinin arttığını belirtiyor.
Orta Asya ile Rusya arasındaki ilişkinin değişen dinamiği, geçen hafta Semerkant’ta düzenlenen SCO (Şanghay İşbirliği Örgütü) zirvesinde Putin’e muameleyle ortaya çıktı.
Özbekistanlı Mirziyoyev, Çin lideri Xi Jinping’i havaalanında şahsen karşıladı. Kısa bir süre sonra Putin’i karşılamak için ise ikinci komutanını gönderdi.
Kremlin gözlemcileri , üst düzey konukları saatlerce bekletmesiyle nam salmış Putin’in Japarov’u beklemek zorunda kalmasına hayret ettiler. Resmi olmayan bir resepsiyondaki oturma düzenine de dikkat çektiler ve Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı masanın başına oturttular ve Putin’i kenara çektiler.
Son olarak, Putin açıkça Xi ve Hindistan Başbakanı Narendra Modi’ye saygılı davrandı ve Rusya’nın Ukrayna’daki askeri harekatı hakkındaki endişelerini kabul etti.
Eski bir Rus milletvekili olan Igor Yakovenko, ABD tarafından finanse edilen RFE/RL haber kaynağına “Semerkant’ta gördüğümüz şey Putin’in hükümsüz kılınması ve kendi kendini yok etmesiydi. Putin [Ukrayna’da] kaybetmiş olarak geldi ve kaybedenler sevilmiyor” dedi.
Kapatılan radyo istasyonu Ekho Moskvy’nin eski genel yayın yönetmeni Alexei Venediktov, Rusya, Çin ve Türkiye’nin Orta Asya’da nüfuz için yarıştığını söyledi.
Ancak sorun üçünün de farklı durumda olmasında yatıyor: Çin ekonomik sorunlar yaşıyor, Türkiye bölgesel bir güç olarak kendini inşa ediyor, Rusya Ukrayna’da bataklığa saplanmış durumda” dedi.
Ancak bazı uzmanlar, Rusya’nın büyüklüğü, yakınlığı ve yerel seçkinlerle yakın temasları yoluyla tarihsel olarak önemli siyasi güç uyguladığı bir bölgede azalan etkisinin abartılmaması konusunda uyarıyor.
Özellikle, Rusya’nın, Ocak ayındaki huzursuzluğun ardından Kazakistan’a barışı koruma birlikleri göndermesi, Moskova’nın nüfuzunu hatırlattı.
Carnegie Uluslararası Barış Vakfı’nda Orta Asya uzmanı olan Temur Umarov, “Orta Asya’daki otoriter rejimler, Rusya’nın iç politika üzerinde belirli bir etkiye sahip olduğunu çok net bir şekilde anlıyor. Bu da Rusya’ya koz veriyor” dedi.
Yine de, 2022’deki ticaret rakamları, Moskova’nın Orta Asya üzerindeki kontrolünü yavaş yavaş gevşettiği iddialarını destekliyor.
Bloomberg’e göre , AB’nin en büyük ekonomisi Almanya, 2022’nin ilk yarısında Kazakistan ile ticareti % 80 ve Özbekistan ile % 111 artırdı.
Venediktov, “Kazakistan yavaş yavaş Rusya’dan uzaklaşmaya başlıyor” dedi.
Orta Asya’nın en büyük ikinci ekonomisi olan Özbekistan, ŞİÖ’de Çin ile 15 milyar dolarlık ticaret ve yatırım anlaşması imzaladı .
Aynı zamanda bölge, Ukrayna’ya yönelik saldırısı nedeniyle Rusya’ya uygulanan Batı yaptırımlarını büyük ölçüde gözlemledi.
Rusya Bilimler Akademisi’nde Orta Asya uzmanı olan Stanislav Pritchin, “Objektif olarak, refahları etkin ekonomik işbirliğine bağlı olduğu için kimse kendisini Rusya’ya kapatmayacak.Ancak yaptırımlardan kaçmaya yardımcı olmadıklarına dair bir dış imaj yaratmaya çalışacaklar” dedi.
Kazakistan’daki bankalar ve daha az ölçüde Özbekistan ve Kırgızistan, uluslararası ödeme firmaları Rusya’dan çıktıktan sonra Rusların Visa ve Mastercard kartları almasına izin veren bir boşluğu büyük ölçüde kapattı.
Ve Kazak, Kırgız ve Özbek bankaları, Moskova’nın Visa ve Mastercard’a alternatif olarak lanse ettiği Rusya’nın Mir ödeme sistemini bu hafta askıya aldı.
Buna ek olarak, Rusya’nın en büyük kredi kuruluşu Sberbank , bu ayın başlarında Kazak yan kuruluşunu sattı ve Kazakistan’ın Rusya’ya gitmekte olan yaptırımlı Avrupa mallarıyla dolu kamyonları alıkoyduğuna dair haberler geldi.
Hem siyasette hem de ekonomide, Rusya’nın zayıf olduğu bir dönem, Orta Asya devletlerinin daha uzağa bakma şansı oldu.
Uzman Stronski, “Ukrayna’daki çatışma, bölgenin dış politikalarını dengeleme çabalarına yeni bir hayat verdi” dedi.
—————-
Kaynak: 24 Eylül 2022, https://www.themoscowtimes.com/2022/09/24/how-russian-solyanka-was-born-from-polish-bigos-a78881
