OLEG ORLOV İLE MEMORİAL’IN TASFİYESİ ÜZERİNE…

29 Kasım’da Moskova Şehir Mahkemesi, Memorial İnsan Hakları Merkezi’nin tasfiyesi davasıyla ilgili ön duruşmalara devam etti. Memorial İnsan Hakları Merkezi Konseyi Başkanı Oleg Petrovich Orlov, Caucasus Times ile yaptığı röportajda Memorial’ın tasfiyesi davasının nedenleri ve beklentileri hakkında bilgi verdi.

***

CAUCASUS  TİMES: Oleg Petrovich, Memorial İnsan Hakları Merkezi’nin tasfiye edilmesi için Moskova Şehir Mahkemesi ve Yüksek Mahkeme’de açılan iki duruşmanın sonuçlarını anlatır mısın?  

OLEG ORLOV: Genel olarak, Moskova Şehir Mahkemesi’nden şu ana kadar bir sonuç çıkmış değil. Oradaki hazırlık duruşması, önümüzdeki Pazartesi’ye kadar uzatıldı. O yüzden Moskova Şehir Mahkemesi’nden çıkacak herhangi bir sonuç hakkında konuşmak için henüz erken.

Ancak, Başsavcılık’ın International Memorial’ın tasfiyesine ilişkin davasının değerlendirildiği Yargıtay’daki ön sonuçları şimdiden konuşabiliriz. Burada dava zaten esastan inceleniyor. Adalet Bakanlığı savcıları, Roskomnadzor (Telekomünikasyon, Bilgi Teknolojileri ve Kitle İletişimi Alanında Federal Denetim Servisi)  temsilcileri ile avukatlarımız arasında bir tartışma yaşandı. Bu tartışma sırasında, temsilcinin bir takım soruları yanıtlayamadığı ortaya çıkınca, bana göre savcılık gülünç duruma düştü. Örneğin, “Memorial” “çocukların manevi ve ahlaki gelişimine” ne gibi özel bir zarar vermiştir (Savcı Maslova konuşmasında bunu ileri sürdü)? Veya bir kamu kuruluşu ilke olarak İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına Dair Sözleşme’nin ihlaline konu olabilir mi? Gerçekten de savcı, Memorial’ı bu sözleşmeyi ihlal etmekle de suçladı.

Savcının, temsilcilerimizin, “Memorial’ın tarafımızca yayınlanan muazzam toplam bilgi hacminin çok küçük bir bölümününün «yabancı ajan» etiketi ile etiketlenmediği açıklamamıza ve aynı zamanda Memorial tarafından işlenen ihlalleri düzelttiğimiz” yönündeki argümanlarının net bir şekilde dikkate alınmadığını belirtmek isterim.

“Yabancı ajanlar” mevzuatının hukuka aykırı olduğunu düşünüyoruz ama buna uymak zorundayız ve gereğini yapıyoruz.

Ve yine de savcılık Uluslararası “Memorial”ın tasfiyesi konusunda ısrar ediyor. Bu, önemli bir soruyu gündeme getiriyor: Çalışmasının toplumsal önemini hesaba katmadan, birkaç küçük ve üstelik sonradan düzeltilmiş ihlal nedeniyle Memorial’ın tasfiyesini talep etmeye yetkili midir? Savcılık, iddialarını, kamu yararı ve örgütün çalışmalarının önemi bağlamında değerlendirmek istemedi ve talebimizi reddetti. Gerçekten de, tasfiye kararı verilirken, ölçeklerde, bir yandan örgütün ne yaptığı, faaliyetlerinden ne gibi faydalar sağlandığı ve diğer yandan örgütün faaliyetleri sırasında yaptığı ihlallerin ne kaybettirdiğinin cevabı da olmalıdır.

En azından bu durum Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin birçok kararında açıkça belirtilmiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararları, Rusya’nın hukuk sistemiyle ilgili olarak dışsal bir şey değildir. Bu, Rus hukuk sisteminin bir parçasıdır ki, Rusya, Avrupa İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme’den çekilene kadar da böyle olacaktır.

 CAUCASUS  TİMES:  Geçen yıl, Rusya Anayasası’nda yapılan değişikliklerin kabul edilmesinden sonra, ulusal hukuk uluslararası hukukun üstünde tutulmaya başlandı. Bu, sizin durumunuzu dikkate aldığımızda, Avrupa hukukunun uygulanabilirliğine  de tesir eder mi?

OLEG ORLOV: Evet, Rusya’nın daha önce imzaladığı uluslararası sözleşmelerin, paktların, anlaşmaların öngördüğü normlara uymaması için zemin hazırlandığını söyleyebiliriz. Ancak belirli yasal normlara uymamak, üstlenilen yükümlülükleri yerine getirmemek için ulusal düzeyde bazı adımlar atılmalıdır. Örneğin, Rusya Federasyonu Anayasa Mahkemesinin ilgili kararlarının yok sayılması gibi.

Ancak şu ana kadar Rusya’da Avrupa Mahkemesi’nin bahsettiğim kararlarını henüz kimse inkar etmiş veya sorgulamış değil.

Yani, Yargıtay’daki ilk oturuma dönüyoruz; Savcılık, International Memorial’ın toplumsal önemini tartışmayı reddediyor. Savcılık tamamen resmi bir yaklaşım sergiliyor: tekrarlanan ihlaller var ve bu da onlar için örgütün tasfiye edilmesi gerektiği anlamına geliyor. Halbuki kanunda buna karşılık gelen normlar olmalıdır, yoksa her şeyi onların bakış açısından düşünmek anlamsızdır.

Avukatımız Tatyana Gluşkova’nın mecazi anlamda söylediği gibi, bu, bir insanı boş bir anayolu yanlış yerden geçmekten 20 yıl hapis cezasına çarptırmakla aşağı yukarı aynı şey.

Buna ek olarak, ne yazık ki mahkeme, İnsan Hakları Merkezi Memorial’ın çalışmalarını karakterize eden dava materyallerine eklenmesi ve en önemlisi, Memorial’ın rolü hakkında konuşacak tanıkları duruşma sırasında sorgulanması talebimize de tam olarak aynı isteksizliği gösterdi ve reddedildik.

Bu nedenle, bir yandan, konumumuzu  çok iyi ifade eden yasal temeli, diğer yandan savcılığın oldukça ilkel tutumunu açıkça ortaya koyduk.

Bu arada, kararın lehimize verilemeyeceğine dair bazı ön sinyaller de aldık.

CAUCASUS  TİMES:  Bir sonraki aşama nedir?

OLEG ORLOV: Yargıtay, davamızı birden fazla mahkeme oturumunda ele alacak. Ve bir sonraki aşama, Memorial’ın tasfiyesine karar verilirse, Yargıtay Temyiz Kurulu tarafından değerlendirilecek.

CAUCASUS  TİMES:  Medyada, Memorial International’a yönelik zulmün İnguş FSB’si tarafından başlatıldığı ifade edildi. Bu ne kadar doğru?

OLEG ORLOV: Bu tamamen doğru değil. Evet, 2019’da FSB İnguşetya Cumhuriyeti İdaresi, Roskomnadzor’a ve savcılığa, hem Memorial International, hem de Memorial İnsan Hakları Merkezi’nin internetteki materyallerini “yabancı ajan” etiketi ile işaretleme yapılmadığına dair on vaka hakkında mesaj göndermiş. Aynı zamanda, Moskova’dan belirli bir “uyanık vatandaş”, bu tür birkaç vaka hakkında bu departmanlara sinyal vermiş. Sosyal ağlarla ilgiliydi ve bu noktaya kadar, ne Memorial, ne de diğer kâr amacı gütmeyen kuruluşların, sosyal ağlardaki hesaplarını “yabancı ajan” olarak etiketlemesi gerekmiyordu. Sonuçta, etiketlenmiş sitelerimizde yeniden gönderimler oluyordu. Bu tür düzenlemelere ihtiyaç sürekli ve süresiz olarak ortaya çıkıyor. Sosyal medyayı etiketledik, ancak yine de büyük miktarda para cezasına çarptırıldık. Yardım için insanlara başvurmak zorunda kaldık ve onların desteği sayesinde gerekli miktarı toplayabildik.

Şimdi de onları tamamen yok sayarak bizi yine aynı şekilde cezalandırmak istiyorlar.

Ama görüyorsunuz, bu durumda İnguş FSB ajanları küçük vidalar olarak kalıyor. Onlar sadece icracı.

Belki teşvik edildiler, ya da kendi inisiyatifleriyle yaptılar. Ancak iki yılı aşkın bir süre önce bize verilen bu cezaları Memorial’ı tasfiye etmek için kullanmak İnguş güvenlik görevlilerinin işi değil. Ve genel olarak FSB düzeyinde de değil. En azından başkanlık yönetimi seviyesinden gelen bir şey bu. Bizi tasfiye etmek için bu düzeyden siyasi bir karar alındı. En azından “ortadan kaldırmaya çalışın” denildi. Ve sonra, bu veya bunun için hangi mekanizmaların kullanılacağına dair detaylandırma var. Bu zaten Başsavcılıktaki infazcılar tarafından kararlaştırıldı. Ve şimdi alınan bu kararın uygulanmasının ne kadar ilkel ve aptalca olduğunu görüyoruz.

Memorial International’ı tam olarak ve sadece “materyaller etiketlenmediği” gerekçesiyle kapatmaya çalışıyorlar. Ve İnsan Hakları Merkezi’nin kapatılması için de,  yayınladığı modern siyasi mahkumların listesi nedeniyle “aşırılık ve terörizm” iddiası gerekçe olarak sunuluyor. Hukuki açıdan bakıldığında, bu saçma görünüyor.

CAUCASUS  TİMES:  Belki de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de dahil olmak üzere kazandığınız davalar, Memorial’ın tasfiyesi için bir dava açılması kararı alınmasına neden oldu?

OLEG ORLOV: Sizin gibi birçok gazetecinin olup bitenler için tek bir neden araması bana yanlış geliyor. Memorial, Navalny’yi siyasi mahkum olarak adlandırdığı için bize zulmetmeye başladıkları değerlendirmesini duydum. Güzel görünüyor ama gerçekle ilgisi yok.

Tek bir sebepten değil, genel olarak tüm çalışmalarımız için “toplamda” bir zulüm görüyoruz.

Açıkçası, zulüm yıllar içinde gelişti. Ve sadece Memorial’a zulmedilmiyor. Gerçekten de Memorial’ın özelinde, şimdi sadece Rusya’daki tüm insan hakları örgütlerine değil, daha geniş anlamda tüm Rus sivil toplumuna baskı yapıyorlar. Sadece, özel olarak seçilmiş,  parlak, göze çarpan bir organizasyon diyebiliriz. Ve Memorial’a yapılan zulüm herkese gösteriyor ki, eğer Memorial’e bu yapılabiliyorsa, o zaman diğer herkes parmak ucuyla bile yok edilebilir. Açıkça bu izlenimi yaratmak istiyorlar.

Bu nedenle, bir şey için aniden kapanmaya karar verdiklerini söylemek doğru değil. Daha Yabancı Ajanlar Yasası henüz kabul edilirken ( 2012’de Rusya’da kabul edildi  –  ed. ) bile, revizyon ve değişiklik sürecinde herhangi bir NGO’yu tasfiye etmenin mümkün olduğu şekli alabileceği açık hale gelmişti. Buna “Memorial” da  dahildi.

Bize bir şekilde çok sert davranacakları konusunda bu yaz sinyaller aldık. Sadece nasıl olacağını bilmiyorduk. Ancak yetkililerle çok ciddi bir hesaplaşma olacağını zaten biliyorduk. Ve şimdi, Eylül ayında yapılacak Devlet Duma seçimleri nedeniyle “nihai kararın” ertelendiğini anlıyoruz.  Ve aynı zamanda, görünüşe göre, savcılığın 2021’in sonundan önce görevi yerine getirmek için yapılan çalışmalar hakkında bir şekilde rapor vermesi gerekiyor. Bu bürokrasi gereği, departmanların yıl sonunda rapor vermesi gerekiyor.

Bu nedenle Kasım ayında tasfiye süreci başladı.

CAUCASUS TİMES: Medium-Orient  (Caucasus Times’i içinde bulunduran Kurum- Çevirmen.) de yabancı ajan olarak kabul edildi. Aslına bakarsanız biz Çek medyasıyız değil mi? Sizce Rus makamları neden yabancı medyayı yabancı ajan olarak etiketliyor? 

OLEG ORLOV : Görüyorsun, bir sürü anlamsız şey yapıyorlar. Ancak bu atamada hala belirli bir anlamınız var. Gerçekten de, bunu yaparak,  yetkilileri sizinle iletişim kurmaktan alıkoyan bir damga vuruyorlar. Yetkili, sizin yabancı ajanı bir medya olduğunuzu öğrenince düşünecek ve sizinle iletişim kurmayı reddedecektir.

Ayrıca bu yasanın yabancı medya ajanları hakkındaki  nasıl gelişeceğini de bilmiyoruz.

Yabancı, kâr amacı gütmeyen kuruluşlar yasası nasıl gelişti? Sürekli değişiklik yapıyorlar. Ve yasayı sıkılaştırmaya ve sıkıştırmaya devam ediyorlar. Kanunda “Medyadaki yabancı ajanlar” konusuyla ilgili  gazetecilik çalışmalarınızı önemli ölçüde zorlaştıracak yeni değişiklikler yapılabilir.
———————-
Sergey Zharkov/ Prag, Caucasus  Times, 29 Kasım 2021
Edit: Kuşba E.