“RUS MAKAMLARININ SADECE RUSÇA KONUŞAN KİŞİLERİ YURTTAŞ OLARAK TANIMA YÖNÜNDEKİ TUTUMU ULUSAL TEMELDE AYRIMCILIKTIR”

14 Mayıs 2023

266 4 dakika okuma süresi

VALERY HATAJUKO
Kabardey-Balkar Bölgesel İnsan Hakları Merkezi Başkanı

28 Şubat 2023 tarihinde Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes, Adigey ve Karadeniz Şapsığ Cumhuriyeti halk temsilcileri Rusya Devlet Başkanı’na, ülkenin federal ve bölgesel yönetimlerinin başkanlarına hitaben yazdıkları açık mektupla Türkiye ve Suriye tarihinin en yıkıcı depreminden zarar gören Rus yurttaşlarına yardım talebinde bulundular (linkler metnin altında). Bildiğimiz gibi, yaşanan trajedi milyonlarca kişiden oluşan Çerkes diasporasını ve Kuzey Kafkasya halklarının diğer temsilcilerini doğrudan etkiledi. Düzinelerce Çerkes köyü yok oldu, binlerce insan evsiz kaldı, fiziksel olarak yaralandı, yüzlercesi öldü.

Çağrı, Kuzey Kafkasya halklarının temsilcilerinin Rusya yasalarına göre Rusya yurttaşı statüsüne sahip olduğuna işaret etmektedir. Yaşananların insani bir felaket olduğu göz önüne alındığında, çağrının yazarları federal ve bölgesel yetkilileri trajedinin sonuçlarını ortadan kaldırmak için (aşağıda sıralanan) mümkün olan tüm yardımı sağlamaya çağırıyor:

– Öğrencilere üniversitelerimizde eğitimlerine devam etme fırsatı sağlansın

– Mümkün olan her türlü mali yardımı sağlansın

– Tarihi anavatanları olan Kuzey Kafkasya’ya taşınmak isteyenlere yardım edilsin

– Rusya vatandaşlığının daha kolay kazanılması için koşullar oluşturulsun

Bugün, aldığımız yanıtları yayınlıyor ve federal ve yerel makamların Türkiye ve Suriye’de zor durumda olan Rusya yurttaşlarına yönelik tutumunu karakterize eden bazı alıntılara dikkat çekmenin önemli olduğunu düşünüyoruz.

Dışişleri Bakanlığı, tarihi vatanlarına dönmek isteyenlere Rusya’da Yeniden Yerleşim Devlet Programından yararlanmalarını öneriyor: “Devlet Programına katılma kararı, bölgesel yeniden yerleşim programlarının özelliklerini dikkate alarak, Rusya’da ikamet edeceği yeri bilinçli olarak seçmesi temelinde bir yurttaş tarafından gönüllü olarak verilir. Devlet programına katılanlar, 18 yaşını doldurmuş, Rusya Federasyonu mevzuatına uygun olarak hukuki ehliyete ve çalışma kabiliyetine sahip, Rusya Federasyonu topraklarında istihdam için yeterli niteliklere ve iş deneyimine sahip ve Rusça diline hakim kişiler olabilir.”

Rusya Dışişleri Bakanlığı’nın cevabında, Rusça dili bilgisinin Rusya yurttaşlarının tanınması ve aidiyetlerinin teyit edilmesi için vazgeçilmez bir koşul olduğunu olumlu bir şekilde ifade etmesi dikkat çekicidir. Bu görüşe kategorik olarak katılmıyoruz. 99-FZ sayılı “Rusya Federasyonu’nun Yurtdışındaki Yurttaşlarına İlişkin Devlet Politikası Hakkında” başlıklı Federal Kanun uyarınca, kendilerini Rus yurttaşı olarak kabul edenlerin Rusça bilmelerinin zorunlu olmadığını hatırlatmakta fayda görüyoruz.

Sayın Zatulin tarafından nispeten yakın zamanda ortaya atılan skandal öneriyi çok iyi hatırlıyoruz. Zatulin’in 99-FZ sayılı “Rusya Federasyonu’nun Yurtdışındaki Yurttaşlarına İlişkin Devlet Politikası Hakkında” başlıklı Federal Kanun’da yaptığı skandal ve provokatif değişiklikler, bir “yurttaş” olarak Rusça bilmeyi yasal olarak zorunlu hale getirmeyi öneriyordu. Neyse ki Zatulin’in anayasaya aykırı, ayrımcı önerisi Devlet Duması ve Rusya Federasyonu Hükümeti’nde destek bulamadı.

Burada kesinlikle retorik olmayan bir soru ortaya çıkıyor: eğer insani bir felaket olarak değerlendirilebilecek korkunç bir belaya bulaşmış Rusya yurttaşlardan bahsediyorsak, anavatanın onların tarihi anavatanlarına dönmeleri için gerekli koşulları oluşturması gerekmez mi?

Ayrıca, Dışişleri Bakanlığı’nın depremden zarar gören soydaşlarımızın vatandaşlığa alınmasını nasıl önerdiğine de dikkat etmek gerektiğini düşünüyoruz: “Yabancı Çerkeslere Rusya Federasyonu vatandaşlığı verilmesine ilişkin sorularla ilgili olarak, bunların mevcut mevzuatta öngörülen genel gerekçelerle (31 Mayıs 2002 tarihli ve 62-FZ sayılı “Rusya Federasyonu Vatandaşlığı Hakkında” Federal Kanunun 13, 14 ve 29. maddeleri) çözülmesi gerektiği gerçeğinden hareket ediyoruz. Bu kişilere (özellikle devlet dili olan Rusçayı bilmeyenlere) basitleştirilmiş bir prosedürle Rusya Federasyonu vatandaşlığı verilmesi seçeneğine gelince, şu anda bu tür önlemler için yasal bir dayanak bulunmamaktadır. Ayrıca, bu tür tercihlerin sadece Türkiye ve Suriye’deki Çerkes diasporası temsilcilerine tanınması, yetkililer ve bu ülkelerdeki diğer gruplar tarafından, muhtemelen acil bir prosedürle Rusya’ya taşınma talebinde bulunanlar da dahil olmak üzere, açık bir ayrımcılık olarak algılanabilir. Kosova’daki bir grup Adigenin 1998 yılında tahliye edilmesi ve Adigey’deki Mafehabl köyüne yerleştirilmesiyle ilgili olarak verdiğiniz örnek, Sırp yanlısı Çerkesleri kurtarmaya yönelik istisnai bir insani yardım operasyonudur.

Rus vatandaşlığına basitleştirilmiş erişimin sağlanmasından bahseden başvurunun yazarları, Çerkes dilinin üç Kuzey Kafkasya cumhuriyetinde devlet dili olduğu ve Anayasa’nın 68. Maddesinin 2. Bölümüne göre “cumhuriyetler kendi devlet dillerini oluşturma hakkına sahiptir diyor. Cumhuriyetlerin hükümet organlarında, yerel yönetimlerinde ve devlet kurumlarında Rusya Federasyonu devlet dili ile birlikte İKİNCİ olarak kullanılırlar.”

Rus yetkililer uzun yıllar boyunca, Rusça konuşmayan diaspora temsilcilerinin Rus dilini bilmemesinin bazı zorluklara yol açacağı, yani iletişimin ve Rus toplumuna daha fazla uyum sağlamanın önünde bir engel teşkil edeceği görüşünü savunmuşlardır. Bu tür korkuların tamamen yersiz olduğuna inanıyoruz; bunun açık ve emsalsiz bir örneği, kısa bir süre içinde Rus diline hakim olan Kosova Çerkeslerinin tarihi anavatanlarına dönüşüdür. Kültürel ve dilsel bir ortamda bulunulduğunda bir dile hakim olmanın daha kolay olduğu iyi bilinmektedir.

Burada, anavatanlarına dönen soydaşlarımızın Rusçayı çok hızlı bir şekilde öğrendikleri ve kamusal ve ekonomik hayatın tüm alanlarına başarıyla entegre oldukları başka örnekler vermenin önemli olduğunu düşünüyoruz.

Örneğin, başlangıçta Rusça bilmeyen Çerkes diasporası öğrencileri, Rus üniversitelerine girdikten sonra sekiz ay içinde Rusçayı öğreniyor ve ardından yüksek öğrenimlerini başarıyla tamamlıyorlar. Ya da savaştan kaçan Suriyeli Çerkesler kısa sürede Rusçayı öğrenmiş, Çerkes cumhuriyetlerine uyum sağlamış ve Rus pasaportu almışlardır. Tekil sayılarda geri dönen birçok göçmen de kendi başlarına Rusçayı öğrenip Rus vatandaşlığına geçiyor.

Dolayısıyla pratik, Kuzey Kafkasya diasporasının geri dönüşüne karşı çıkanların bize sunmak istediği gibi dil engelinin aşılmaz bir engel olmadığını göstermektedir.

Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerinin bu sorunun önemini federal merkez nezdinde gündeme getirmek için herhangi bir çaba sarf etmediklerine de dikkat çekmemiz gerekiyor.

Ayrıca, kendisini Çerkes dünyasının çıkarlarını ifade eden bir kuruluş olarak konumlandıran sözde Uluslararası Çerkes Birliği’nin, depremden sonra Suriye ve Türkiye Çerkeslerinin durumu hakkında federal ve cumhuriyet yetkililerine herhangi bir açıklama yapmadığını ve eylemleri hakkında herhangi bir siyasi değerlendirme yapmadığını da belirtmek gerekir.

Rusya Federasyonu federal makamlarının, Türkiye ve Suriye’deki yıkıcı depremin vahim sonuçlarını, Kuzey Kafkasya halklarının temsilcileri olan Rus yurttaşlarını etkileyen insani bir felaket olarak görmek istemedikleri açıktır.

Rus makamları depremden etkilenen yurttaşlarına yardım etmek için özel bir karar almalıydı. Öncelikle, tarihi vatanlarına dönmek isteyen mağdurların tahliyesini organize etmek ve ardından Rus dilinin öğretilmesi, vatandaşlık kazanılması vb. ile ilgili diğer konuları ele almak şeklinde. Tıpkı bir zamanlar Luhansk ve Donetsk bölgelerindeki Rus yurttaşlar için yapıldığı gibi.

Bir temyiz başvurusuna federal ve bölgesel makamlardan alınan yanıtlar :