Geleneksel Çerkes Mimarisi.

ADİGE WUNE–HACEJ–WUNECAH–WONCAK–HAKU–L,HUNÇ–KONİ– ÇERKES EVLERİNİN KAFKASYADA VE DİASPORADAKİ MİMARİ YAPISI VE KARŞILAŞTIRILMASI..

Halk gelenekleri temelinde oluşturulan birçok gelenek vardır. Bu gelenekler aynı zamanda uzak geçmişten kaynaklanan karşılıklı yardım (imece) geleneğini içerir.

Yeni bir evin inşasıyla ilgili zor durumlarda karşılıklı yardımlara başvurulan uzak geçmişte ortaya çıkan kolektif çalışma biçimi. Adige dilinde karşılıklı yardım Shlyhaf -imece kelimesi ile belirtilir.

Adige halkı en yaygın karşılıklı yardım biçimlerinden birine sahiptir, yeni bir ev inşa ihtiyacı genellikle aile değişiklikleri dahilinde, kardeşlerin bölünmesi , evli oğlun ayrı bir haneye ayrılması ,ailenin genişlemesi için para durumunun olgunlaşmasına da bağlıdır.

Artık daha rahat ve modern bir aile konutunun ,ekonomik ve kültürel gereksinimlerini karşılamıyor,Bazen yeni bir ev inşa etme ihtiyacı aileyi üzen talihsizliklerden de kaynaklanır, yangın yıkım sel,tabi afet ,savaşlar gibi ikinci bir durumda aile ev inşa edebilir ve bu mümkün olduğunca çabuk yapılır..Tüm köy sakinleri yardımcı olur.

İnşaata başlamadan evvel önce sahibi bu konuyu tüm akrabaları ve her şeyden önce thamadelerden fikir alınır, danışılırdı.
Ailelerin hayatının tüm önemli vakalarında danışılması gereken yaşlıların görüşü çok önemliydi. Tavsiye tutma geleneği çok önemliydi.

Evin inşasında karşılıklı yardıma gelmek ,her insanın bir onur ve görev meselesi olarak kabul edilmektedir. Yeni bir evin inşa yeri belirlenmiş alanda yaklaşık 50 cm’lik bir çukur kazılır içine bir yumurta konup kapatılır bir hafta gibi bir süre sonra yumurta yerinden çıkarılır, şayet yumurtada küflenme ,çatlama ,kırılma varsa burası şanssız kabul edilir ,bu arazi değiştirilir veya satılır Satış sebebi gizli tutulurdu. Arazi uygunsa oraya bir inek salınır ve ineğin oturduğu yer ev yeri olarak belirlenir, geceleri ev yeri olarak seçilen yerde uyunur, iyi uyumuşsa ve kabuslar tarafından eziyet görmediyse, burası bir ev inşa etmek için burası mutlu bir yer olarak kabul edilir.

İnşaat sadece belirli günlerde başlardı perşembe -pazar – cuma. Bu günler inşaatın başlamasının en mutlu günleri olarak kabul edilirdi. Yapım aşamasında bir akrabaya mali yardım sağlanmaması ayıp olarak değerlendirilirdi. Akrabaya verilen yardım ne kadar büyükse akrabası o kadar yakındır.

İnşaata başlamadan evvel konuklar kurbanlık bir koyun veya boğa kurban edilir. Thamade “Allah’ım bu kurbanı bu evi inşa ettiği için aileyi mutlu et diye, iyi dilekleri dilenir. Kazılan çukura birkaç gümüş sikke ve bir avuç buğday atılır.Hayalin tanrının isteği ile gerçekleşecek temennisinde bulunulur.

Yeni ev güney veya güneydoğuya yöneltilir. Bu özellik kışın mümkün olan en fazla güneş ısısını elde etmek için gerekliydi.
Tüm ev ve konut binaları ahşaptan yapılmıştır.

Duvarların temelleri açılır, kazıkları çakılır, bunlar daha sonra çubuklarla iç içe geçirilir, kapı ve pencere boşlukları bırakılarak aralara harç olarak doldurulmak üzere kil, çamur, saman harcı hazırlanır bu harç birkaç gün atlara ezdirilir, kıvamına gelince harç kullanılır.

Evin mutfak kısmına ocak kurulur, baca odanın köşesinde yer alıyordu. Baca içi ve dişi bu killi çamurla kaplanır, baca ortasında kazanın zincirlere asıldığı bir travers bağlanırdı. Erkekler önemli fiziksel caba isteyen marangozluk örgülü duvarlar temel kazıkları, inşaat malzemesinin hazırlanması, direkler, çalılar, kil, çamur harcının hazırlanması, sıva çamuru hazırlanması için herkes çabalardı.

Ev inşası esnasında ev sahibi katılımcılar içinde çeşitli yemekler hazırlar, ikram ederdi. Bu süreçte karşılıklı yardıma katılan gençlere ahlaki dersler verilir, ev tamamlanmadan önce mazereti olmadan işten ayrılmak ahlaksızlık kabul edilirdi. Bu nedenle iş bitmeden kimse ayrılmazdı. Çalışmanın tamamlanmasından sonra katılımcılar yeni evin sahibine iyi dileklerini ifade ederler.
Evin ön tarafında hol denen önü acık bölüm olur, odadan odaya buraya çıkılarak geçilirdi. Açık olan holün bahçeye bakan kısmı daraba denen tahta latalarla pergule edilirdi.

Haceş eve giriş avlusuna yakın inşa edilirdi. Misafir gelen tanıdık olmasa bile burada konaklayabilir ve ihtiyaçları ev sahibi tarafından karşılanıp misafir edilirdi konuk evinde. Burda misafir için thamadeler tarafından sohbet muhabbet edilir, gelinen yerin haberleri dinlenilirdi. Gerekirse burada wored (şarkı) ve gıbzelerde (ağıt) söylenirdi.

Evin inşaatı başlamadan evvel erkekler ve bayanlar tuvaletleri uygun yerlere yapılır, ihtiyaçlar giderilirdi. Evin uzak köşesine hayvan barınakları samanlık yapılır. Evin sebze ihtiyacı olan bostanlık alanlar belirlenir, ekim dikim burada yapılırdı. Öncelikle de uygun yere su kuyusu açılır, şayet evin etrafından su arığı geçiyorsa buradan da bahçe sulama işlerinde faydalanılırdı. Çerkesler buğdayın kişiyi şişirdiği ve şişmanlattığı için genellikle darı, mısır, arpa ekerlerdi. Evin uygun yerinde mısır kurulukları, tahıl ambarları olur, buraları fareden korumak için yerden yüksek ve yuvarlak kirişler tercih edilir fare çıkmasın diye.

Hayvancılık ve arıcılık Çerkeslerin temel uğraşlarındandı. Mutfak genelde evin dışına da yapılırdı. Burda mutfak kokuları evin içine sinmesin diye. Yanında kiler olur burasının serin bir yer olması tercih edilirdi. Çerkesler meyveciliğe ayrı bir önem verirler. Meyve ağaçlarının aşılanması Çerkesler tarafından iyi bilinirdi. Yabani ağaçlar, uygun meyvelerle aşılanır, faydalı meyveler elde edilirdi. Çerkesler genellikle elma armut, muşmula, fındık, ceviz gibi meyvelere önem verirlerdi. Haku (fırın) genellikle ekmek pişirmek için kullanılan fırın evin arka tarafına yapılırdı.

Adigeler savaş sonrası yıllarda yerleştikleri köylerde kötü bir şekilde yaşadılar. Buralar genelde bataklık ve sivrisinekten bulaşan sıtmayla baya mücadele ettiler. Nüfus hem savaşlarla ve sıtma hastalığı, göçler ve sürgünle baya kırılmıştır.

ORHAN HALMAN