Araştırma/AnalizYılmaz Dönmez

1888 Yılında 2000 Abźax Ailesi Hileyle İstanbul’a Nasıl Göç Ettirildi?

TSEY YILMAZ DÖNMEZ

Çarlık yönetimi 1870 yılında, Adige köy sınırlarını belirlemek üzere bölgeye kadastrocuları gönderdi. Köylerdeki memurlar aracılığı ile yetişkin her erkek başına 9 hektar toprak dağıtıldı. Dağıtılan toprakların karışmaması için sınırlar belirlendi. Toprak dağıtımından köylerdeki kamu görevlileri muaf tutulmuştu. Bunun üzerine köylerdeki memurlar “biz de toprak istiyoruz” diyerek Çara müracaat ettiler. Ancak Çar “size verilecek yer kalmadı. Olan toprakları köylülere dağıttık” dedi ve bu talebi kabul etmedi. Bunun üzerine köylerdeki tüm memurlar örgütlenerek bir araya geldi.

Memurlar içersinde hileye başvuracak kurnazlar çoğunluktaydı. Köylülere dağıtılan toprakları ele geçirmek için bir plan yaptılar. Ancak memurlar bu planı tek başlarına uygulamaya geçirdiklerinde, hem Çar nezdinde, hem de köylüler nezdinde şüpheleri üzerlerine çekeceklerini bildikleri için ahalide sözü geçen, başta Thamadeler ve yefendiler (imamlar) olmak üzere, diğer kamu görevi gören şahısları da saflarına çekmeye karar verdiler ve planlarını aynen uyguladılar. Suç ortağı olarak düşündükleri şahıslar da toprak sahibi olma hevesiyle bu öneriyi kabul edip, desteklediler.

Öncelikli olarak, ahali arasında ‘İstanbul’da çok güzel bir hayat sürecekleri’ konusunda propaganda yapmaya ve propaganda amacına ulaştığında da köylülerin ağzından Çar’a “biz İstanbul’a gitmek istiyoruz” şeklinde dilekçeler yazmaya karar verdiler. Ancak dilekçenin altına da “bize tahsis edilen toprakların, köydeki memurlara ve bizimle birlikte İstanbul’a gelmek istemeyenlere pay edilmesini talep ediyoruz” ibaresini yazacaklardı.

İstanbul’a göç konusunda ”İstanbul’a giderseniz cennette yaşayacaksınız” şeklinde yoğun bir propaganda başlattılar ve neticede köylüleri kandırmayı başardılar. Daha sonra da Çar’a yazdıkları dilekçelere, köylülerin geride bırakacakları topraklar konusundaki kendi lehlerine olan o ifadeyi de ekleyerek cahil köylülere altına parmak bastırdılar. Bu şekilde kandırarak topladıkları dilekçeleri Çar’a gönderdiler.

Çar köylülerden gelen bu teklifi kabul etti ve hilebaz memurların ve bazı işbirlikçilerin hazırladıkları plan da böylece hayata geçmiş oldu.

1988 Yılında Kuban bölgesinde görev yapan şef/müdür/reis pozisyonundaki memurlar ile bölgede sözü geçen thamadeler ve yefendiler Adigelerin İstanbul’a gidebilmesi için Çar’dan izin çıkarttıktan sonra, tüm Adigelere “İstanbul’a gitmek isteyenler özgürdür” şeklinde duyurular yaptılar. Bu duyuru üzerine 6 (altı) Köy İstanbul’a gitmeye karar verdi. İstanbul’a giden köy isimleri ve hane sayıları şöyle:

– Natırbiyhable’den 150 Aile,

– Wunarokohabl’den 300 Aile,

– Hacemıkohable’den 850 Aile

– Hakuçıhable’den 150 Aile

– Cencetehable’den 250 Aile

– Bğoşhable’den 300 Aile

O dönemde bu şekilde toplam 2000 Aile İstanbul’a gitti. Bu olaya sebebiyet veren kamu görevlileri, thamade ve yefendiler, İstanbul’a giden ailelerin topraklarının kendilerine verilmesi için Çar’a dilekçe verdiler ve böylece hepsi toprak sahibi oldu. Bu olaydan sonra Adige köylerinin isimleri değişmeye ve boşalan yerlere de Kozaklar yerleşmeye başladı.

Toprak dağıtımı esnasında Hatığujıkohable ve Pşıjhable toprakları bir bütün olarak köylülere verilmişti. Sadece buralarda hile ile toprak sahibi olanların isimleri şunlardır:

  1. Boletıko Aslanbeç 300 Desyatin[*]
  2. Boletıko Çelemet 300 Desyatin
  3. Boletıko Aslançeriy 300 Desyatin
  4. Pşıj Nawurz 300 Desyatin
  5. Pşıj Aler 300 Desyatin
  6. Pşıj Mos 300 Desyatin
  7. Keziy Hapak 200 Desyatin
  8. Pşıj Cendar 200 Desyatin
  9. Wupç`ejeğu Zekoşıw 80 Desyatin
  10. Haceko Alecıku` 80 Desyatin
  11. Berzec Tewçöj 80 Desyatin
  12. Ṫ`eşü Wurısbiy 80 Desyatin
  13. Mekeparıko Yefendi 200 Desyatin
  14. Hakrunehable Yefendisi (imamı) Thakumaşıko 200 Desyatin
  15. Cırakıye Yefendisi (imamı) Almahsit 80 Desyatin
  16. Haḣuḣuhable Yefendisi (imamı) Yenemıko 80 Desyatin

Bunlar bilinenlerdir. Bunların dışında toprak sahibi olan sahtekâr da çoktur.  İşbirlikçi ve hilebaz memurlar arkalarına aldıkları suç ortakları ile birlikte aralarında Thamadelere 300, kamu görevlilerine 200 ve imamlara (yefendilere)  80 Desyatin toprak pay etmişlerdi. Bu bölgenin dışında bir yıl sonra 1871 yılında Çar’dan gelen emir üzerine başka bölgelerde de bu şekilde toprak dağıtımı yapılmıştır.

(*) 1 Desyatin= 1.093 Hektar

YARARLANILAN KAYNAK:

Adige Devlet Üniversitesi ve Adiğe Cumhuriyeti Ulusal Müzesi tarafından yayınlanan Hacı Brant Zeçeriya tarafından kaleme alınan “Abdźaxe Kebarxer” (Brantow Zeçeriy-Haciy) kitap.

[*] 1 Desyatin= 1.093 Hektar

 

Bir Yorum

  1. Yazınızı okudum ve çok komik geldi.çelişkilerle dolu yazınıza kaynak gösterdiğiniz kitabı okuma fırsatım olmadı.Gerek bolotoko gerek pşij musa(pshizov musa)ile ilgili tarihleri, kökleri ile ilgili bilgi belge sunabilirim.
    musa pshizov ve diğer beylerin köylüleri kandırarak toprak sahibi olduklarını söylemek bilgisizlik ve çekememezliktir.
    1870 kadostra gönderilmiş yok şöyle yok böyle biraz araştırma yapmanızı tavsiye ediyorum. jembulat bolotoko suikastinden sonra dağılan temirgoy prensliğinin yeni yerleşim yerlerine göçlerini sizin verdiğiniz tarihlerde ruslara yapılan ihbarlarla bolotoko ve pshizovların ruslar tarafından katledilişlerini belgeleriyle
    size sunarım. Çerkeslerin yazılı tarihi olmasa da bizlerin tarihini yazılı olarak osmanlı ,rus,kırım tatarları hatta ukrayna devlet arşivlerinde mevcuttur.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu