1917-1924 Yılları Arasında Stavropol Bölgesinde Sovyet Hükümet Sisteminin Kurulması

ELENA LIASHENKO

Stavropol’da Sovyet egemenliği 1 Ocak 1918’de geçici Halk Meclisi’nin kararıyla açıklandı. Stavropol eyaletinde bir işçi-köylü devleti kurulması fikrinin gerçekleşmesi büyük oranda, Halk Komiserleri Konseyi Başkanı A. Ponomarev tarafından yazılan “Sovyet HükümetininTemelleri” kitapçığını temel alıyordu.

Kuzey Kafkas bölgesi sosyo-ekonomik durum, devlet yönetimi ve ulusal güvenlik açısından her zaman için Rusya’ nın en istikrarsız bölgelerinden biri olmuştur. Bu durum devlet çapında işleyen süreçlerin burada nasıl gerçekleştiği ve Bolşevik hükümetin kurulması sırasında yaşanan garip­likleri de büyük ölçüde etkilemiştir.

Stavropol eyaletinin yeni hükümeti bölgesel nüfusun, böl­genin çok uluslu ve dini inanç çeşitliliğinden kaynaklanan tamamen kendilerine özgü davranış biçimleri ve uyum sorunu ile karşılaşmıştı.

Rusya’nın sanayi bölgeleri 1917’deki devrime nispeten daha çabuk bir şekilde “tepki” verdi. Öne çıkan küçük sana­yisi ve yüksek yaşam standardına sahip çiftlik hayatı ile tarımsal Stavropol bölgesi değişiklikleri kendi ivmesinde yaşadı.

Stavropol sakinlerinin çoğunlukla güçlü muhafazakâr görüşleri ve Kuzey Kafkas şehirlerindeki nüfusun ayırt edici özelliği olan ataerkil ve vatansever temellere güçlü bir bağlılıkları vardı.¹ İşçi sınıfı fazla değildi ve zayıf bir şekilde politize olmuşlardı.² Köylü nüfusunun ise ortak kültürel bir yaşam tarzı yoktu. Köylüler arasındaki sosyal yapılar büyük oranda birbirinden farklılık gösteriyordu. Bölge temel ola­rak bir birlik kavramından yoksundu. Bu nedenle, köylü­lerin zihnine güçlü bir hükümete bağlılıkla birlikte ekono­mik refah düşüncesi hâkimdi. Yüzyılın başlarında, kapita­lizm Stavropol’da Rusya’nın tüm diğer bölgelerinde oldu­ğundan daha hızlı gelişiyordu ve bu da halkın bilincinde güçlü bir özel mülkiyetçilik fikrine yol aşmıştı. Bu durum köylülük kavramının doğasını tartışmalı hale getirmiş ve böylece Bolşeviklerin siyasi amaçlarının uygulanmasını güçleştirmişti.

Bu temel kavramlar yeni bölgesel hükümetin kurulması sürecinin, ömrünün ve aynı zamanda muhalefet güçlerinin stratejik, taktik seçimleri ile görece güçlü olduğu yönlerin ayrıntılarının açıklanması için önemlidir.

1917-1920 yılları arasındaki Stavropol eyaletindeki olaylar hakkındaki bu araştırma, bölgesel ve resmi arşivlerden alınan bilgilere dayalıdır: Stravropol Eyaletinin Devlet Arşivi(GASK) ve Rusya Federasyonunun Devlet Arşivleri (GARF).

Asıl kaynaklar arasında bölgesel yetkililerin organizasyonu, yapıları ve işlevleri hakkındaki Merkezi Yönetim Komitesi’­nin notları da vardır. Stavropol Halk Meclisi’nin Bölgesel Kent Konseyi toplantılarından alınan notlar ve çeşitli resmi kararlar da ayrıca gözden geçirilmiştir. Köy meclisi tarafın­dan alınan karar ve hükümlerde özel olarak ilgilenilmiştir.

Stavropol eyaletinde devlet kuruluşu sürecinin yeniden yapılandırılması için bölgesel kaynaklar oldukça faydalı olmuştur. Bölgesel yetkililerin belgeleri, en üst düzey güç kademesinde alınan kararlarla ilgili gerçek yaşamla örtüşen bilgiler sağlamıştır. “Yukarıdan” gelen emirlere karşı yerel tepkiler, zaman zaman bölgesel liderlerin hatalarını, bazen de açık bir şekilde görülen stratejik yetersizliklerini gözler önüne sermiştir. Verileri incelerken başvurulan karşı­laştırmalı yöntem, bölgesel yetkililerin çok çeşitli yapısal özellikleri ile merkezi emirlerin alınmasındaki değişiklikle­rin anlaşılmasına yardımcı olmuştur.

Bölgenin bölümlere ayrılması ve eyaletteki yönetim siste­minin anlaşılmasında Stavropol İdari Komisyonunun rapor­ları üzerinde çalışılırken istatistiksel yöntem kullanılmıştır. Sonuç olarak, bölgelere ayırma sürecinin etkinliği değer­lendirilebilir. Aynı zamanda, kronolojik ve tarihsel-sorun yöntemine de başvurulmuştur.

Tarih biliminde, incelenen bu konu hakkındaki ilk araştır­malar 1920’ler ve 1930’larda yapıldı. Ancak, çabalar özel olarak bu alana eğilmemişti ve temelde 1917 devrimlerini inceliyordu. Bu dönemin bölgesel tarih yazarlığında da, bölgesel hükümetin 1917-1918 yıllarındaki aktiviteleri hiç bir zaman ayrı bir konu olarak görülmemişti. Yine de, 1917 devrimlerine tanıklık eden bölgesel yazarların çalışmaları, devrim sırasında Güney Rusya’da gerçekleşen olayların açıklamalarıyla birlikte yeni bölgesel hükümetin işleyişi ve kuruluşu hakkında da zengin bir bilgi dağarcığı sağladıkları için önemli bir kaynak işlevi gördü.³

6o’ların Sovyet biliminde, bilim adamları dikkatlerini devrim sürecinde RSDRP(b)⁴ rolüne, işçi sınıfının ve en fakir durumdaki köylülerin Sovyet hakimiyeti için giriştikleri mücadelede bir araya gelmesini hedefleyen çalışmalarına vermeye devam etti.⁵ Sovyet biliminin metodolojik paradigmaları ile aynı doğrultuda yürütülen bir araştırma örneği olarak B.O. Kashkaev’in araştırması göze çarpar.⁶

Perestroika tarih bilimini Marxist-Leninist baskılardan kurtarmış ve bu da tarihçileri 1917 devrimlerinin eylemleri hakkındaki yorumlarını gözden geçirmeye yöneltmiştir.⁷ E.B. Genkina, V.Z. Drobizhev, M.P. Iroshnikov, E.N. Gorodetsky, A.L. Kublanov, A.K. Sokolov ve E.G. Gimpelson gibi yazarlar tarafından diğerleri arasında Sovyet devlet yapısının genel sorunları incelenmiştir.⁸

Aynı dönemde bölgesel tarih araştırmalarında da ciddi bir artış gözlendi. Yerel yazarların eserleri çoğunlukla Kuzey Kafkasya’da Sovyet hükümetinin kurulması ve 20. yüzyılın başında ulus oluşturma üzerinedir.⁹

Yirminci yüzyılın sonu Sovyet devletinin kuruluşu hakkın­daki temel çalışmaların çoğalmasıyla göze çarpar.¹⁰

Yabancı tarihçiler arasında R.A. Bayer’in Sovyet göçmen­lerle yapılan röportajları temel alan çalışması özellikle önemlidir.¹¹ S. Fitzpatrick’in¹² “revizyonist” çalışması da ayrıca Sovyet tarihi araştırmaları için önemli bir dönüm noktasıdır. Yazar ortak kullanımın tarihine odaklanır ve ortak kullanım politikalarının başlaması sırasında köylüle­rin karşı koyma ve hayatta kalma yöntemleri ile çeşitli davranışsal stratejilerini inceler.

Yabancı tarihçilerin aşağıda verilen çalışmaları da çoğun­lukla “antropolojik değişim”le ilgilidir ve Sovyet toplumunu oluşturan farklı grupları ele alır.¹³ “Parçalara ayırma”dan uzaklaşıp siyasi tarih incelemeye yönelik bir eğilim D. Filtzer’de gözlemlenir.¹⁴ L. Viola’nın çalışması sosyo-ekonomik meseleleri incelemeye adanmıştır ve ortak kullanım döneminde Sovyet köylerinde karşılaşılan sorunlara odaklanır.¹⁵

Kaynaklar ve literatürün hızlı bir şekilde incelenmesi; Stavropol eyaletinde bölgesel idarenin kurulmasının Rusya’nın yeni bir hâkimiyet şekli arayışlarının bir parçası olarak görülmesi gerektiğinin ve bu nedenle de doğal ola­rak sayısız güçlüklerle, hatalarla ve çelişkilerle karşılaşıldı­ğının anlaşılmasını sağlar.

Bu makale Stavropol eyaletinin sosyal ve siyasi tarihinin önemli bir dönemini kapsar. Bölgede Bolşevik idaresinin kurulmasının ayrıntıları, sürecin tüm ülke genelinde aynı şekilde birbiriyle uyumlu geçtiği yönündeki basitleştirici algılayıştan kaçınarak devlet sisteminin kuruluşuna yeni bir bakış açısı sağlamaktadır.

Stavropol’da Sovyet egemenliği 1 Ocak 1918’de geçici Halk Meclisinin kararıyla açıklandı. Stavropol eyaletinde bir işçi-köylü devleti kurulması fikrinin gerçekleşmesi büyük oran­da, Halk Komiserleri Konseyi Başkanı A. Ponomarev tara­fından yazılan “Sovyet Hükümetinin Temelleri” kitapçığını temel alıyordu. Böyle bir literatür büyük şehirlerde bile nadir görülebilirdi. Bu kitapçık, Sovyetlerin hedefleri, ilke­leri ve etkinliklerini açıklıyordu. Kitapçıkta öne sürülen önemli bir ilke de Hükümeti halkın teftişine açma önerisiydi: halkın hükümeti ” kendi aralarından seçilen insanlara yakın olmalıdır.”¹⁶

Yerel anlamda, Sovyet iktidarının organizasyonu, şehirlerin temsilcilerinin bölge konseylerini seçtiği bir ülke kongresini gerektiren “Bölge hükümetinin organizasyon Talimat-ları”nı temel alıyordu.¹⁷ Mevcut yerel hükümet organları çoğu zaman bu süreci engellemeye çalıştılar.

Elbette, yerel halk, iktidarın Sovyetlere devredilmesini oy birliğiyle istemiyordu. Aralarında bir birlik yoktu: nüfusun yarısı bu değişikliği sevinçle karşılarken diğerleri Kurucu Meclisi destekliyordu. Stavropol köylülerinin talepleri hakkındaki bir çalışma, kırsal kesimin Sovyetleri, Kurucu Meclise bir muhalefet olarak görmediğini göstermiştir. Stavropol bölgesindeki Sovyet iktidarı Kurucu Meclis dağılmadan önce kuruldu, bu nedenle halkın Bolşeviklerin eylemlerini desteklediği yönündeki iddiaları haklı çıkaracak bulgular yoktur.

Karmaşık sosyal yapı ve siyasi tutuculuk, eyaleti, ülkedeki diğer merkezi bölgelerden ayrı bırakmıştır. Çok düzeyli Kuzey Kafkas toplumu, çok uzun bir tarihsel süreçten geçmiş olan güney bölgelerinin kadim halklarından ve kuzey bölgelerine kadar uzanan sayısız etnik topluluktan oluşmuştur. 20. yüzyılın başlamasıyla, Stavropol eyaleti Rus nüfusunun hâkimiyeti altındaydı (319,817 Ukraynalı “Ön Rusyalı” da dâhil olmak üzere 803,192 kişi) ve onları Nogaylar (19,651), Türkmenler (14,896), Kalmıklar (10,814) ve Almanlar (8,601) izliyordu.¹⁹ Nüfusun çoğunluğu Hristiyandı (638,700) Müslümanlar azınlık durumundaydı (44.400).²⁰ Eyalette yaşayanların çok büyük bir kısmı köylülerdi (% 94.5). Tarım proletaryası olarak yalnızca 6-7 bin insan yaşıyordu. Bununla birlikte, işçilerin önemli bir bölümü tarımla ilişkilerini tamamen koparmamıştı.

Toprak (Tarım) reformu meselesi Stavropol bölgesinde Rusya’nın Avrupa kısmında olduğu kadar şiddetli değildi. Toprağın yalnızca % 9,6’sı özel mülkiyet altındaydı, geri kalan% 5.5’i Hazine, kent nüfusu ve soylu ailelere aitti. Nüfusun % 7.3’üne karşılık gelen soylu toprak sahipleri tüm özel mülk alanının % 13’üne sahipti. Orta sınıf köylüler bölgedeki en temel unsurdu. 1914 yılında, bölgedeki kırsal nüfusta bulunan her yüz kişi ortalama 36 at ve 58 büyükbaş hayvana sahipti. Orta Rusya’da bunlara karşılık gelen ortalama rakam sırasıyla 20 ve 30’du.²¹ Bu durum, bölgedeki sosyo-politik koşullar üzerinde önemli bir rol oynamıştır.

Otorite sorununun devrimden hemen sonra karara bağlanamamasının temel nedeni buydu. Köylü, İşçi ve Asker­lerin Sovyet Bölge Meclisi eyaletteki en üst düzey yasama organı olarak ilan edildi. Geçici Konsey tarafından seçilen özel bir İdari Komite Meclisin toplantıları arasında geçen zamandaki işleri yürütüyordu. Eyaletin doğrudan yönetimi için, idari komite üyeleri arasından bir Halk Komiserleri Konseyi²² (SNK) oluşturdu. Komiserler Konseyi Başkanı eyalet vekili(yönetici) görevi gördü. Konseydeki üye dağı­lımı şöyleydi: Köylü Temsilcileri Konseyi’nden 130 kişi, İşçi Temsilcileri Konseyi’nden 20 kişi ve Askeri Temsilciler Konseyi’nden 30 kişi. Stavropol Eyalet Konseyindeki bu koltuk dağılımı, bölgenin özel sosyal yapısı ile birlikte, eyaletin yaşamında yer alan sosyal grupların etkinliğini de yansıtır.

Bolşevik Partisi’nin bölgedeki temsil düzeyi zayıftı: Eylül 1917’de 56 parti üyesi varken, Kasım’da bu sayı 200’e çıkmıştı. Bölgedeki en etkili parti büyük oranda köylü nüfusa sahip olan Sosyalist Devrimci Parti (the SRs or Esers) 23idi. Bir SR-aşırılıkçısı olan G.I. Meshcheryakov idari komitenin başkanı seçildi. 9 Ocak 1918’de eyaleti yönete­bilmek için Halk Komiserleri Meclisi oluşturuldu. Bu meclis­te 4 Bolşevik, 2 SR, 2 Menşevik ve bir de bağımsız politikacı yer alacaktı. Bir Bolşevik olan A.A. Ponomarev Konsey başkanı olarak atanırken, diğer bir Bolşevik N.A Anisimov da Başkan yardımcısı ve Askeri işlerden sorumlu Halk Komiseri oldu. Yedi tane komiserlik kuruldu: mali işler, gıda ve ticaret, iş ve sanayi, çiftçilik ve tarım, toprak reformu, adalet ve iletişim.

Sovyet iktidarının kuruluşundan sonra, eyalet Stavropol Sovyet Cumhuriyeti oldu. Yeni cumhuriyet kendisinin RSFSR (SSCB)ın bir parçası olduğunu ilan etti. Stavropol eyalet hükümetinin ayırt edici bir özelliği de Sovyet otori­teler, şehir Duması ve Zemstvos²⁴ larla bir arada çalışması olmuştur. Yerel halkın demokrasiden anladığı buydu. Ancak durum, hükümetin devlet komünü fikrinden merke­zileşmeye doğru yönelmesi ile değişmeye başladı.

Bölgeler, köyler ve kasabalarda Sovyet iktidarının kurul­ması süreci özellikle incelenmelidir. Stavropol eyaletindeki konseylerin çoğu 1917yılının Ağustos-Eylül aylarında kurul­muştu. O zamanlar o birimler sivil toplum örgütleri olarak algılanıyordu. Onların amaçları köylülerin çıkarlarını temsil etmekti. Sovyetlerin Bolşevikleşmesi daha sonra cepheden dönen askerlerin etkisiyle gerçekleşti. Buna bir örnek olarak, Medvezhensky bölgesindeki Ivanovskoye köyünde Sovyet iktidarının tek bir asker tarafından kurulması göste­rilebilir.

Eyaletteki köylerde Bolşeviklere karşı tepkiler birbirinden farklıydı. Sovyet hükümetinin kabulü ya da reddi temel ola­rak köyde yaşayanların ne kadar zengin olduğuna göre değişiyordu. Örneğin, Svyatokrestovsky Bölgesi’nin çiftçileri görece diğerlerinden daha zengindi. 1920’de bu bölgede “kulak” isyanları dalgası görüldü. Alexandrovsky bölgesinin topraksız göçmenlerin yoğun olarak yaşadığı bazı köyle­rinde Bolşevik girişimler çok iyi karşılandı. Bölge ve kasaba düzeylerinde, Sovyet hükümeti “başarıyla” kuruldu.

Yerel hükümetin Bolşeviklerin düşündükleri şekilde kurulması fikri 1918 baharına kadar gerçekleşemedi. Bu tarih şehir Duması ve Zemstvo sisteminin kaldırıldığı tarihti.²⁵ Bölgelere, köyler ve bölgeler için yeni yerel hükü­metler seçmek amacıyla yapılacak işçi toplantıları- kongre­ler hazırlamaya ve yürütmeye yardımcı olmak için tem yetkili temsilciler gönderildi. Bir çok köy bu meseleyi daha önce yerel köylü delegeleri seçimi sırasında halletmişti.

23 Şubat ‘ta, Stavropol şehir yönetiminin temeli olarak Stavropol Şehri Halk Temsilcileri Konseyi kuruldu. Mevcut şehir sorunlarıyla ilgilenmek için bir idari komite seçildi. Bu komite tüm çalışmalarını Konseye rapor etmek zorundaydı.

Büyük Reformlar sırasında kurulan ilk demokratik kurumlar arasında gösterilen tarihsel öneme sahip belediye idare­lerinin devreden çıkarılması Devrimden önceki Rusya’nın demokratik cumhuriyet yapılarının yıkımının son aşaması olmuştu.²⁶ Stavropol Şehir Konseyi’nin hak ve sorumlu­lukları RSFSR’ın ilk Sovyet Anayasası’nda belirlenmişti. Eyaletin idaresi devletin gücünün organları olarak Sovyetler sisteminin hiyerarşisini temel alıyordu.

9 Temmuz 1918’de kabul edilen yeni anayasa, Sovyet ikti­darını güçlendirdi. Her bir köyde Selsovyets (kırsal kon­seyler) kuruldu. Her 100 köylü için bir delege seçildi. Bu Sovyet her üç ayda bir yeniden seçildi ve 5 kişiye kadar bir idari komite seçti. Komitenin haftada iki kez toplantı yapması gerekiyordu.

Oy verme hakkı tüm ev sahiplerine ve 18 yaşın üzerindeki tüm çalışan erkek ve kadınlara verilmişti.²⁷ Seçim sistemi Bolşeviklerin sınıf temelli politikalarından güçlü bir şekilde etkilenmişti. Bireyler ve sosyal gruplar “sosyalist devrime zarar vermek için kullanılabilecek her türlü haktan” mah­rum bırakılmıştı.²⁸ İktidardaki Bolşevik Partinin iktidarını güçlendirecek sınıf ayrımı fikrinden kökenlerini alan güçlü bir idare sistemi kurulmuştu. Aynı zamanda, mevcut sosyal ilişkiler sistemi gözden geçirilmiş, yeni ilkeler ve sosyal de­ğerler ilan edilmişti. Anayasa Bolşevik Partinin ideolojisini temel alan temel güç mekanizmalarını sağlamlaştırmıştı.

Bölgesel Sovyet idari komitelerinin kurulmasıyla birlikte, sayısız idari bölüm hükümetin kolları olarak kuruldu. Çoğunlukla, yerel konseylerin kendileri – birimler, alt birimler, bölümler, komisyonlar gibi, idari organlarının yapı ve sorumluluklarını belirlemişler ve onlara farklı görev ve yetkiler vermişlerdir. Stavropol eyaleti de aynı şekilde yönetiliyordu. 17 Mayıs 1918’de Stavropol İdari Komitesi, kent ekonomisinin idaresini idari etkinliği artırmak için çoklu bölümlere ayırma kararı almıştır.

Her bir bölüm İdari Komitenin bir üyesi tarafından yönetili­yordu. Aşağıdaki birimler kuruldu: yönetim, değerlendirme ve tazminat, halk eğitimi, teknik, sivil statü, istatistik, toprak, askeri, sağlık, öğretim, gıda ve ormancılık.²⁹ Ayrıca aşağıdaki Komisyonlar da kurulmuştu: konut, finansal denetim ve inceleme, temel ihtiyaç ve gıda.³⁰

1918 baharında ekonomik krizin çıkması ve yetkililerin bu krizi önlemekteki yetersizlikleri, Bolşeviklerin iktidarlarını korumaları ve topluluğu bir arada tutmalarını tehlikeye sokuyordu. Stavropol eyaleti ekonomik anlamda nispeten daha iyi örgütlenmişti. 1918 Şubat’ında Eyalet Hükümeti şöyle seslendi: “İç savaş ve Halk İktidarının yetersiz örgüt­lenişi eyaletimizi erzaklarını sağlamak için bağımsız olmaya zorlamaktadır.” İdari Komite temel ihtiyaç maddeleri için sabit fiyatlar koyma ve onları artırma yetkisini ilan etti.³¹ Yerel idareciler bu tarz önlemler alınması gerektiğini ülke­nin liderlerinden daha önce anlamıştı. Ayrıca, devrim öncesi iş birliği tecrübesine dayanarak Stavropol SNK eyalet sakinlerinin temel ihtiyaçlarını karşılayabilmek için tüketici grupları oluşturma ve bunların iş birliğini gerekli kılan bir karar aldı.Tüketici grupları için çalışma şartları değiştirildi ve eyalet genelinde halk depoları açıldı. Stavropol yetkilile­rinin ekonomi politikaları onların ekonomik meseleler üze­rine odaklandıklarını gösteriyordu.³²

Bu önlemler eyalet için gıda sağlanması açısından olumlu sonuçlar veren organizasyonun ilk adımlarıydı.

Eyaleti yöneten tüm fonksiyonlar Sovyetlerin ellerinde olduğu için, yeni birimler kuruldu ve çalışan sayısı artırıldı. Yerel yöneticiler öncelikle güncel sorunlarla başa çıkmaya çalışıyordu. Ekim 1918’de, şehrin HalkTemsilcileri Konseyi “olağandışı iş yükünden dolayı” eyalet komisyonlarının per­sonellerinin sayısını artırma kararı aldı. Denetleme komis­yonu 10 üye ile genişletilirken, gıda ve inceleme komisyonu 8, orman 12, konut 4 ve mali işler komisyonu 8 yeni üye kazandı.³³ Maliyenin diğer birimleri Prezidyum (Başkanlık heyeti) tarafından yönetiliyordu.³⁴ Aynı zamanda, şehrin idari komitesine tarım, sanayi ve gıda işletmelerini düzen­leme yetkisi verilmişti. Gıda krizi halkın yeni hükümete karşı sırtını dönmesini beraberinde getirdiği için bu en sonun­cusu hayati öneme sahip bir görevdi. Eyaletin halk güven­liği birimleri polis, mahkemeler ve savcılar-” devrim karşıtı güçlerle” savaşa tutuşmuştu.

1918 Baharında, Kuzey Kafkasya’daki siyasi durum daha da kötüye gitti. Martın sonlarında, Beyaz ordular Alexand-rovsky bölgesinin Güney sınırlarında bekliyordu. Gönüllü Ordu’nun ilerleyişi, bölgesel konseylerde birçok koltuğa sahip olan Sağ SRlar ve Menşevikler gibi birçok Bolşevik karşıtlarını harekete geçirdi. Bu durum ilk gönüllü Kızıl Ordu birliklerinin kurulmasına yol açtı. Bu uygulama yakın zamanda evrensel bir orduya yerini bırakacaktı. Asker olacakların çıkarları üzerinde oynanan oyunlar ve tehdit yoluyla Orduyu harekete geçirmek Konseylerin göreviydi. Kendi toprak ve yurtlarının korunması için etkin bir propa­ganda yürütmekle birlikte, Bolşevikler vatandaşlarının maddi ihtiyaçlarının da avantajını kullanmıştır.

Kötüye giden durum yerel yöneticilerin somut çözümler getirmesini gerektiriyordu. Yerel parti sistemi yerel yetkililer üzerinde ciddi bir etkiye sahipti. Kasım 1917’de, SNK, Sovyetlere Menşevik ve SR’ları kovma hakkı veren “İhraç hakkı” kararını çıkardı. Bu planı uygulamak için, her üç ayda bir seçimler yenilendi.³⁵

Denikin’in Gönüllü Ordusu Stavropol Eyaletine doğru iler­leyişini sürdürürken, Aralık 1918 ‘de “devrim karşıtı ortanın sağı SRs ve Menşeviklerin yerel Sovyetlerden ve Merkezi İdari Komiteleri’nden çıkarılması hakkında” bir Merkezi İdare Komitesi kararı alınmıştır. Bu karar eyaletteki yeni siyasi iktidar tarafından uygulanmıştır.

İç Savaşın başlamasıyla Bolşevikler tek parti iktidarlarını tüm ülkede kabul ettirmeye başladılar. Eyaletteki siyasi durum Bolşevik propagandası altındaki askeri birliklerin bölgeye gelişi ile birlikte değişmeye başladı. Mayıs 1918’de denizciler Stavropol’da tüm sosyalist partilerden temsil­cilerin bulunduğu Sovyet hükümeti yerine radikal bir Bolşe­vik rejim kurdular. Birçok eski lider eyaleti terk etmeye zorlandı. Yerel Sovyetler etkin bir şekilde “bolşevikleştirilmişti”. Aynı zamanda, siyasi sorunlarla baş etmek bu yeni iktidar için oldukça zor olmuştu: istihdam, bütçe ve yete­nek çoğu zaman yetersizdi. Meselelere çoğu zaman yalnızca yerel yetkililerin kendi kararlarıyla ve çoğunlukla kendi çıkarlarına göre yaklaşılıyordu. 1918’in ilk yarısında, Merkezi Komite’nin sekreterleri siyasi iktidarın merkezileştirilmesinin hızlandırılması için ısrar ederken, 1918’in ikinci yarısında bu istek mevcut ekonomik, siyasi ve askeri sorunlardan dolayı yerel Bolşevik yetkililer tarafından da yüksek sesle dile getiriliyordu.³⁶

Bolşevikler tarafından da tanınan merkezi güç ihtiyacı, bölgenin ayırt edici özellikleri ile zorunlu kılınıyordu. Bu bölgedeki Bolşeviklerin sayısı ve onların etkileri yetersizdi. Beyaz hareketi, Sovyet karşıtı Kazakları, milliyetçi dağlı grupları ve bunlarla birlikte müttefiklerin müdahalesinin baş göstermesini de kapsayan Birleşik muhalefet güçlerinin direnişi yeni hükümet için Kuzey Kafkasya’yı tamamen kaybetme riskini gittikçe belirginleştiriyordu. Bu nedenle, yerel devlet oluşturma işleri siyasi rejimi güçlendirme ve devlet idaresinin etkisini artırma çabalarıyla bir arada gitmiştir.

Bir Sovyet hükümeti Komisyon üyesi olan S. Ordjonikidze, ülkenin güneyine gönderilmişti. Yekaterinodar kentinde, 2 Temmuz 1918’te Komisyon üyesi Grigory Ordzhonikidze’nin yürüttüğü Kuzey Kafkasya parti kongresi gerçekleştirildi. Stavropol, Kuban Karadeniz ve Terek Sovyet Cumhuriyet­leri RSFSR içerisinde Kuzey Kafkas Sovyet Cumhuriyeti olarak birleştirildi. Kuzey Kafkas Sovyetlerinin ilk kongresi iç ve dış devrim karşıtı tehditlere karışı direnişi daha da güçlendirmek için Kuzey Kafkas halklarının birleşmesi kararını onayladı.³⁷

Sovyet Eyalet büroları Stavropol’dan Nevinnomyssk tren istasyonuna götürüldü. Gubernia İdari Komitesi cephede karşılaşılan güçlüklerden dolayı defalarca yer değiştirmek zorunda kalmıştı. İç Savaş sırasında Stavropol iki taraf tara­fından da defalarca ele geçirilmişti. 1918 yazı ile 1920 Şubatı arasında, Beyaz Ordu eyaletin büyük bir bölümünün hakimiydi. Kızıllar yalnızca 4 bölgede kontrole sahiptiler. Bu durum 1918 baharında kurulan idari yapının sürdürül­mesini sağladı. Yerel polis kuvvetleri (militsiya) da Kızılların silahlı kuvvetlerinin bir parçası olarak etkinliğini sürdürdü.

29 Şubat 1920’de Stavropol 7. Kafkas Birliği tarafından Beyaz Kuvvetler’den kurtarıldı. 30 Mart’ta şehirde Bölgesel Devrimci Komite³⁸ kuruldu. Stavropol Bölgesel Devrimci Komitesine (Gubrevkom), Kuzey Kafkasya Devrimci Komitesinden Petrenko başkan, Batulen yardımcı, Ikonitsky, Sharks, Torzhinsky de üye olarak atandı.³⁹

Gubrevkom, savunma operasyonlarında, askeri birliklerin hareketliliği ve konaklaması ve askeri teçhizat sağlanması gibi konularda askeri yetkililere yardımcı olmak gibi savunmayla ilgili her türlü aktivitenin organizasyonu ile sorumlu oldu. Komite Kızıl Ordu için malzeme ve erzak sağlamak ve de her türlü sivil ve askeri birimlerin aktivitelerini yönetmekle görevlendirilmişti. Gerektiğinde Devrim­ci Komitelerin alt birimleri oluşturulmuş ve bağımsız birimler olarak çalışmışlardır.

Bazı özel meselelerle ilgilenmek için Gubrevkom’a bağlı olarak çalışan birçok komite kuruldu: mahsul dağılımı ve hasat artırma, Kızıl Ordu kuvvetlerinin yaşam koşullarının iyileştirilmesi, yeniden yerleşim, Gubprodkom’daki işçilerin erzakları ve Stavropol şehrindeki kurum ve şirketlerin per­sonel bilgileri gibi konular bunların arasında gösterilebilirdi.⁴⁰

İç Savaştan sonra geçici otoriteler dağıtıldı. 1921’de Stavropol bölgesinde devlet yönetimiyle güçlü bir bağı olan Sovyet iktidarı nihayet kurulabilmişti.

Merkezi İdare Komitesi tarafından 1922’de kabul edilen “Yerel Konsey Bildirgesi” Sovyetlerin ve onlara bağlı idari komitelerin yetkilerini ayrıntılı bir şekilde belirlemiştir. Yerel Sovyet Kongreleri tüm bölge genelinde en yüksek otorite olarak ilan edildi. Kongre her türlü yerel mesele ile ilgilenerek devlet genelinde görevler yürüttü. Sanayiye yönelik meselelere daha iyi yönelebilmek için, Sovyet İdari Komiteleri birden fazla birime sahip olacak şekilde genişletildi. Komiteler yerel yetkililerin eylemlerinin yasalara uygunluğunu izleyerek onlara idari cezalar verebiliyordu. Ayrıca her türlü devrimci düzeni korumak, çete şiddetine karşı koymak ve her türlü devrim karşıtı eylemle mücadele etmek için silahlı kuvvetlerin kullanımı da dâhil her türlü yöntemi kullanmakta serbesttiler.

Yerel konseylerin ekonomik ve kültürel çalışmaları özellikle iç savaş sonrası yenilenme ve düzelme döneminde oldukça önemliydi. Bölgenin idari komiteleri bölgedeki zirai gelişmeler, iş güvenliği ve sağlık gibi konuları denetlemiş, işsizlikle savaşmış ve sosyal güvenliği ilerletmiştir.⁴¹ Sovyet çalışma sistemini kurmak ciddi bir çaba gerektirmişti. 1922 sonbaharında yapılan Sovyet seçimleri, kamuoyunun Bolşevikler lehine değiştiğini gösterdi. Kasaba ve köy idari komitelerine 77 tane komünist ve 602 tane parti üyesi olmayan üye seçildi.⁴²

Bölgede Bolşevik iktidarının kurulması, bütün Kuzey Kafkasya için idari ve ekonomik değişiklikleri de beraberinde getirdi. 1920’lerde bölgeyi parçalara ayırma girişimi başlatıldı. Milli özerk bölgeler yeni bölgesel birimlere dönüştürüldü. Amaç eski küçük bölgeleri tamamen, Devlet Planlama Komisyonu tarafından tanımlanan büyük, geniş ekonomik alanlara göre oluşturulmuş bölgelere dönüştürmekti.

Sravropol bölgesi 1914’lere kadar ülkenin en büyük üzüm üreticileri arasındaydı. Ancak, savaşların bir sonucu olarak bölgedeki ekonomik durum kritik bir hal almıştı. 1924’e ge­lindiğinde, tarım alanları 1913’e oranla dörtte bir oranında azalmıştı; yetiştirilen hayvan sayısı üçte birine düşmüştü.⁴³

Sovyet hükümet organları da aynı şekilde acınacak haldeydi. Büyük hacimli idari araçlar sorumluluklarıyla baş edemez durumdaydı. Bürokrasi, işin çoğalması ve koordinasyon eksikliği bölgede Bolşevik iktidarının güçlenmesini engelledi. 1921yılında devleti bölgelere (oblast), alanlara (okrug) ve bölümlere (rayon) bölen bir parçalama taslağı önerildi. Köy Sovyetleri en küçük idari birim olacaktı.

Kuzey Kafkas bölgesinin yeniden bölünmesine duyulan ihtiyaç ile ilgili resmi açıklama; 19. yüzyılın ortalarında yaklaşık 1 milyon nüfuslu bir idari bölgede daha önceden yürütülen sistemin “çok fazla bürokratik bir sistem” olduğu ve “o günün 6 milyon nüfusa sahip bir Sovyet bölgesinin idaresi için uygun olmadığı” şeklinde olacaktı.⁴⁴ Bölünme ile ilgili raporlar on yıllar boyunca, milli bölgelerin adaletsizlikle karşılaştığı ve Çarlık hükümeti tarafından yürütülen bölünmenin askeri ve stratejik hedefleri olduğunu ifade ediyordu. İdari birimler yerleşkelerden ve insanlardan hem fiziksel olarak hem de siyasi olarak oldukça uzakta kalmıştı. Yeni bölünmenin bölgesel merkezler ve köyler arasındaki mesafeyi kısaltarak birçok sorunu çözeceği ve bununla bir­likte idari birimlerin sayısını azaltıp böylece hükümet çalı­şanlarının da azaltılmasını sağlayacağı umuluyordu. Bölgesel reform öncelikle ekonomik ilkeleri temel almalı ve aynı zamanda etnik çeşitliği de göz önünde bulundur­malıydı.

15 Ocak 1923’te Stavropol’un parçalara ayrılması sırasında bu planın uygulanmasını koordine etmek için bir bölgesel idari komite kuruldu. İki ay içerisinde, komisyon, eyaleti sırasıyla 18,13 ve 10 bölgeye bölen üç tane bölünme taslağı hazırlamıştır. İlk taslak uyezd birim başkanları tarafından sağlanan verilere göre çizilmişken, ikincisi idareci komisyon tarafından ve üçüncüsü de Bölgesel İdari Komite tarafından verilen talimatlara göre hazırlanmıştı.⁴⁵ Yerel idari komiteler ve köy konseylerinin yapısı ve istihdamı ile ilgili taslakla bölgesel idari komitesinin yapısı birbirine paralel olarak geliştirilmişti. Yerel idari komiteler için istihdam önerileri de 3 farklı versiyonla geliştirilmişti. İlki 34 Konsey üyesine, ikincisi 41 tanesine ve üçüncüsü de 54 tanesine görev veriyordu. Bu farklı yöntemlerin üçü de, komiteleri farklı işlevleri olan alt birimlere ayırmayı öneriyordu. Bu işlevler: idari, askeri, toprak sahipliği, maliye ve vergi, ekonomik ve kültürel birimlerdi. Köy konseyleri köy nüfusuna bağlı olarak 2 ila 8 üyeden oluşuyordu. Bölgesel İdari Komitenin yapısı şu birimleri kapsayacaktı: ticaret ve sanayi, toprak sahipliği, yönetim, maliye ve vergi, kültürel, yerel ekonomi, bölgesel askeri birim ve istatistik bürosu.⁴⁶

1923’ün yazında, sonlandırılmış bölgelere ayırma teklifi Bölgesel Ekonomik Konsey ve de Merkezi İdare Komitesi’ne gönderilip gözden geçirilerek onaylandı.⁴⁷

Yeniden bölme çalışmalarına ayrılan büyük iş yüküne rağ­men, istenilen sonuçlara ulaşılamadı. Millî bölgesel birim­lerin oluşmasını önleme çabaları ve kontrol işlevlerinin merkezi ve yerel otoriteler arasında dağıtılması başarısız olmuştu. Hükümet çalışanlarının sayısı da azaltılamadı. Bürokratik harcamalar da aynı düzeyde kaldı.

Bölgelerin birleştirilmesinin belli başlı bölgelerin kendi hükümetlerini kurmasına yol açtığını da belirtmek gerekir. Milli özerk yönetimler içişleri açısından bölgesel otoritelere karşı bağımsızlıklarını ilan ettiler ve bu şekilde eyalet ve devlet yönetiminde temsiliyet kazanmış oldular.

Bu gelişmeler Bolşeviklerin yeni bir idari sistem kurma planlarının bir parçası değildi. Böylece, bölgelere ayırmanın ekonomik, politik ve idari ilkelerini birleştirme yönündeki bu rasyonel ve geniş kapsamlı fikrin işe yaramaz olduğu ispatlanmış oldu. İlk olarak, tam bir pazarın olmadığı durumda, idari birimler için ekonomik etken verimli olamazdı. İkinci olarak, nesnel ekonomik bağların varlığından dolayı idari birimlerin birleştirilmesi yetkililerin yeteneklerinin ötesindeydi.

Bu yeni sistem yalnızca kısa bir süre var oldu. Sovyet hükü­meti ülkeyi totaliteryenizme yönlendirmeye başlayıp eko­nomiyi düzenliyordu. Bu durum parti ve devlet liderliğini, insanlara mümkün olduğumca yakın olma ihtiyacından dolayı ve aynı zamanda parti direktiflerinin hızlı ve sürekli bir şekilde uygulanışını sağlamak için yönetimde kalma­larını gerektirdi. Siyasi değerlerin ve güçlendirme yöntem­leri seçiminin karar almakta etkin olacak bir faktör olduğu ispatlanmış oldu.

Stavropol bölgesindeki idari ve kontrol sistemi 1917 ve 1924 yılları arasında geçici acil yetkilerden anayasal temelle oluş­turulan idari organlara kadar dinamik bir dönüşüm yaşadı. Bolşevikler bölgede sosyal destekten yoksundu ve bu da köylüler, Kazaklar ve yerel nüfus hakkında dinamik politika­lar geliştirilmesini gerekli kılıyordu. Bu dönem, güç ve kont­rolün işlevsel bir sistemini yaratmak için sürekli bir deği­şimin eşlik ettiği idare şeklinin en uygun halinin arayışı ile nitelendirilir. 1924’teki yeniden bölgelere ayırmadan sonra, yerel yöneticiler eski yapıyı bozmadılar. Böyle bir özerklik merkezi hükümet tarafından tepkiye yol açtı.

Stavropol bölgesindeki Devlet idare sisteminin oluşturul­ması süreci hem ülkede 1917-1924 yılları arasındaki ulus yaratma sürecini niteleyen genel trendleri, hem de bölgenin ekonomik düzeyi ve nüfusun sosyal yapısından kaynakla­nan belirgin yerel özellikleri yansıtmaktadır.

20. yüzyılın ortalarında, Stavropol bölgesinde, yeni idari ve bölgesel yapılar nihayet başarıyla kurulmuştu. Stavropol bölgesinde devlet idare sisteminin kurulması hakkında yapılan bu inceleme, Bolşeviklerin yalnızca bölgedeki güçlerini pekiştirmekle kalmayıp aynı zamanda devlet yönetiminde yerel organizasyonal yapıyı oluşturmakta da başarılı olduklarını göstermektedir.

 

NOTLAR:

1) Surguchev I. Demons ofthe Russian Revolution. The atrocities ofthe Bolsheviks in Stavropol. –    

2) KabuzanB.PeopleoftheNorthCaucasusinXIX-XXcenturies.-Stavropol.1996.P.106. Rostov-on-Don. 1⁹1^9.P4

3) 1917 in Stavropol province/Ed. F. Golovenchenko. -Stavropol, 1927.(1917‘de Stavropol Eyaleti)

4) Rusların Sosyal Demokrat Bolşevik İşçi Partisi.

5) Astrachan J.M. The Bolshevik press in the power struggle of the Soviets (March -October 1917)- L., 1960, Channel A. The struggle of the Bolshevik Party for the establishment and strengthening of the alliance ofthe working class and poor peasantry during the preparation ofthe Great October Socialist Revolution (March – October 1917). – Kharkov, 1962; Volobuev PV Proletariat and the bourgeoisie in Russia 1917 – Moscow, 1964; Gaponenko, LS The working class in Russia 1917 – Moscow, 1970; Kravchuk, NAMass peasant movement in Russia on the eve of October. – M., 1971, Miller V. Soldiers’ committees of the Russian army in 1917 – Moscow, 1974; Jars VA The Bolshevik Party after the overthrowofautocracy(March-earlyApril1917).-M., 1975.

6) Qashqai B.O. From February to October. – M., 1972.

7) The October Revolution: questions and answers. – M., 1987. The historical experience ofthe three Russian revolutions. In 3 books. – M., 1987; Historians disagree: 13 interviews. – M., 1988; Buldakov V.P. Proletariat in three Russian revolutions. – M., 1987; Volobuev O., Miller, V.I., VA. Shelohaev. Non-proletarian party in Russia. Results ofthe study and unsolved problems. – M., 1989. The urban middle strata in the three revolutions: Intercollege. Sat Scient. tr. Ed. Ed. LG Protasov. – M., 1989

8) Genkin E.B. State Actvity V.I. Lenin. 1921-1923 years. Moscow, 1969; Iroshnikov M.I. Creation ofthe Soviet centralized state apparatus. Moscow, 1967; Gorodetsky E.N. Birth ofthe Soviet state. 1917-1918. Moscow, 1965; Gimpelson E.G. Great October Revolution and the establishment ofthe Soviet system of economic management(November 1917 -1920.), 1977, and others.

9) Abulova E.A. Party led nation-building peoples ofthe North Caucasus, 1917-1937. (Ed.. Knapps DA). – Rostov on Don: Izd-vo RGU, 1984, History of the Kabardino-Balkar Autonomous Soviet Socialist Republic from ancient times to presentday. In 2 Vols (Glav. ed. T.Kh. Kumykov). V.1. – M.: Nauka, 1967.

10) Leonov S.V. Birth of the Soviet empire: the state and ideology. 1917-1922. Moscow, 1997; Gimpelson EG Soviet managers. 1917-1920. Moscow, 1998; Akhiezer A.S., Davydov A.P., Schur M., Yakovenko I.G., Yarkova E.N. Social and cultural foundations and meaning of Bolshevism. Siberian chronograph. Novosibirsk, 2002; Buldakov V.P. Red distemper. The nature and consequences of revolutionary violence. MM: ROSSPEN, 1997, and others.

11) Bauer R.A. How the Soviet System Works: Cultural, Psychological and Social Themes. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1956.

12) Fitzpatrick S. New Perspectves on Stalinism. RR 45.1986.

13) Brieler U. Erfahrungstiere und Industriesoldaten: Marx und Foucault uber das historische Denken, das Subejekt und die Geschichte der Gegenwart. Frankfurtand New York: Campus, 2002.

14) Filtzer D. Atomization, “Molecularzation” and Attenuated Solidarity: Workers’ Responses to State Repression under Stalin // StalinistSubjects/ Ed.B. Studer, H. Haumann. Zurich: Chronos, 2006.

15) Viola L. The Peasants Kulak: Social Identities and Moral Economy in the Soviet Countryside in the 1920s// Canadian Slavonic papers. 2001.

16) GASK.F. 52Op.1.D.3.L.15.

17) GASK.F. 2573.Op. 1.D.5.L.6.

19) http://www.iriston.com/books/cuciev_-_6tno_atlas/cuci6v_6tno-polit_map.htm # 15

20) http://ru.wikipedia.org/wik^CraBpono^bCKan_ry5epHMfl.

21) Borisenko IV Soviet republics of North Caucasus in 1918. T.2. Rostov n / D. 1930. P.88-89.

22) Soviet government in 1917-46.

23) GARF. F.r. 393, Op. 2. D. 12b. Ll. 114.

24) Electve districtcouncil in pre-revolutionary Russia.

25) One of a system of elected councils established in czarist Russia to administer local affairs after the abolition of serfdom.

26) GASK. F. 314. Op.1 D.3. L. 48. 31) GASK. F. 314. Op. 1. D. 61. L. 4.

27) Kukushkin,YS Outline of the History ofthe Soviet Consttution /O.Chistyakov.-M.:Poizdat,1987.-R 34. 32) Proceedings. 1918. September 6.

28) The decrees of Soviet power. – M., 1957-1997. T. 1. P. 22-23. 33) GASK. F. 314. Op. 1. D. 64. L. 20.

29) GASK. F.r.314 Op. 1.D.64 L. 27. 34) Group of individuals chosen for collegiate management meetings.

30) Ibid.

35) Isaev I.A. History of state and law in Russia. – Moscow: Jurist, 1996. – P. 345.

36) Correspondence Secretariat CCRSDLP (b) with the local party organizations: The collection of documents and materials.- M., 1957. T.2. Doc. 373,401,479 and others

37) Civil war and military intervention inthe USSR. Encyclopedia. – Moscow: SovietEncyclopedia, 1987. P. 536.

38) Revolutionary Committee -the extraordinary bodies of Soviet power (1918-20) – the central (republican and edge) and local (provincial, county, township and village). Its concentrated in handsfull civil and military authorities during the Civil War.

39) BuhayN.F. Revolutionary committees ofthe Don and the North Caucasus 1919-1921gg.-M., P.121-122.

40) GASK.F.100.Op.1.D.2.Ll.3-6.

41) In the USSR, the state system of material security of workers in old age, sickness and disability, and in other cases stipulated by law.

42) Top Secret: Lubyanka – Stalin about politpolozhenii in the country (1922-1934gg). – M., 2008. CH1.T.1.-P.425.

43) Report on activities ofthe Stavropol district executive committee convening VII.- Stavropol, 1924.-P. 9.

44) Khmara N. J. Golotvin National regionalization of Russia: from past experience / Browser: issues, analysis and forecasts. -1993. – N 25. – P. 21-27.

45) Report Stavropol administrative commission ofworkonzoning and holding ofthe district system in the province / Zoning Stavropol province. – Stavropol, 1924. – P. 5.

46) Report Stavropol administrative commission ofwork on zoning and holding ofthe district system in the province / Zoning Stavropol province. – Stavropol, 1924. – P. 2.

47) Ibid.-P. 4.

_______________________

ALINTI: TARİH BİLİNCİ, Kasım-2012, Sayı:19-20